Rối loạn chức năng dạ dày chiếm khoảng 50% số bệnh nhân đến khám tại các cơ sở y tế bị rối loạn tiêu hoá và thường gặp ở các đối tượng là người trẻ, nhất là lứa tuổi dậy thì; người có trạng thái thần kinh xúc cảm hoặc người rối loạn thần kinh thực vật.
Vì sao chức năng dạ dày rối loạn?
Dạ dày có nhiều chức năng trong đó hai chức năng chính là vận động và tiết dịch. Về chức năng vận động, dạ dày có hai vùng chức năng riêng biệt, vùng thân và vùng chứa – đây là nơi khởi đầu cho trương lực co bóp của dạ dày; vùng hang vị là vùng đáp ứng với sự giãn ra do thức ăn từ đó hoạt hoá cho vùng tạo nhịp nằm trên bờ cong lớn đoạn giữa thân vị. Về chức năng tiết dịch, đó là quá trình bài tiết dịch vị dạ dày của các tế bào chức năng dưới sự chi phối của các yếu tố thần kinh và thể dịch.
Khi nói đến rối loạn chức năng dạ dày là nói đến tình trạng rối loạn chức năng vận động và chức năng tiết dịch do nhiều nguyên nhân khác nhau.
Có nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến rối loạn vận động và rối loạn tiết dịch của dạ dày, song có thể tóm lược làm hai nhóm nguyên nhân chính:
Nguyên nhân nguyên phát: thường là do những yếu tố thần kinh tâm thần gây nên, ví dụ như sự bực tức, phẫn nộ làm cho niêm mạc dạ dày nhợt màu, ức chế tiết dịch và giảm nhu động hay sự sợ hãi làm niêm mạc dạ dày xung huyết, tiết nhu động cũng tăng.
Nguyên nhân thứ phát: thường xảy ra sau các bệnh viêm đại tràng mạn, viêm ruột thừa mạn, viêm tuỵ mạn, viêm túi mật mạn, viêm gan mạn hoặc do sai lầm trong ăn uống: Ăn vội vã, nhai không kỹ, giờ giấc săn thất thường, lao động nặng nhọc ngay sau bữa ăn, hoặc vừa làm vừa ăn, ăn nhiều gia vị, ăng uống chất quá nóng, quá lạnh, hút thuốc lá, cà phê, chè đặc khi đói, uống quá nhiều bia rượu.
Các dấu hiệu của bệnh rối loạn chức năng dạ dày
Phân loại chức năng dạ dày
Nhóm bệnh gây rối loạn vận động: thường gặp là các bệnh như giảm trương lực dạ dày, mất trương lực dạ dày, giãn dạ dày cấp, tăng trương lực dạ dày, co thắt môn vị, co thắt tâm vị.
Nhóm bệnh gây rối loạn tiết dịch: vô dịch vị (Achilie), vô toan, tăng toan, tăng tiết.
Ngoài hai rối loạn nêu trên còn thêm rối loạn cảm giác: đau dạ dày.
Cần chú ý ba rối loạn trên có thể cùng có ở một bệnh nhân, hoặc một bệnh nhân chỉ xuất hiện một trong ba rối loạn kể trên.
Xử trí bệnh rối loạn dạ dày như thế nào?
Tuỳ theo các biểu hiện lâm sàng của bệnh mà có các biện pháp xử trí khác nhau. Sau đây là một số biểu hiện thường gặp và biện pháp xử trí:
Đối với giảm trương trực dạ dày: thường xuất hiện sau chấn thương các loại, sau căng thẳng thần kinh tâm thần, bội thực sau một thời gian dài nhịn đói. Sau một số bệnh lý như: viêm đường mật, viêm tuỵ, viêm dạ dày. Các biểu hiện chính: mệt mỏi, giảm sức lao động, khó ngủ, đầy bụng, ậm ạch, đau lâm râm, ăn kém, chóng no, buồn nôn, nóng rát, ợ hơi, táo bón hoặc lỏng, trướng bụng. Người bệnh nên được xoa bóp, vật lý trị liệu. Ăn uống điều độ. Dùng thuốc motilium và vitamin nhóm B.
Trường hợp giãn dạ dày cấp: thường xuất hiện sau chấn thương ổ bụng (mổ, vết thương); viêm tuỵ có mủ; ăn hoặc uống quá mức kéo dài. Biểu hiện chủ yếu: Đau thượng vị dữ dội, đột ngột như đau bụng cấp hoặc đau bụng âm ỉ, ậm ạch; nôn nhiều, kéo dài gây rối loạn điện giải, kiềm máu có thể dẫn đến tử vong, tỉ lệ tử vòng 40-50%. Hình ảnh X-quang thấy dạ dày dãn to, ứ đọng thức ăn, dịch. Có thể phải đặt sonde hút dạ dày liên tục, không được rửa dạ dày và những thuốc đặc hiệu khác. Không được dùng morphin, promedol.
Tăng trương lực dạ dày: Nguyên nhân do chấn thương tâm thần, nhiễm độc chì, thiếc mạn tính; trong các cơn đau quặn gan, thận; trong bệnh viêm loét dạ dày, đại tràng. Biểu hiện lầm sàng chủ yếu là đau thượng vị thường xuyên, tăng khi xúc động, khi lao động; buồn nôn, ợ chua, ợ hơi. Hình ảnh X-quang thấy dạ dày hình sừng bò. Biện pháp điều trị là không sử dụng chất kích thích. Dùng thêm sinh tố, thảo dược, thải độc cở thể, thuốc an thần, chống co thắt cơ trơn.
Với co thắt môn vị: Nguyên nhân do loét dạ dày tá tràng, políp dạ dày; viêm dạ dày tăng toan; viêm đại tràng mạn; nghiện thuốc lá nặng; thiếu vitamin B1. Triệu chứng: đau hạ sườn phải giống đau quặn gan; nôn nhiều gây rối loạn điện giải, kiềm máu. Có thể sờ thấy một khối u rắn ở hạ sườn trong cơn đau. Người bệnh nên ăn uống nhẹ tránh các chất kích thích. Dùng thuốc an thần, giãn cơ và truyền dịch khi nôn nhiều.
Tăng toan: Xuất hiện do căng thẳng thần kinh, tâm thần, nghiện thuốc lá. Loét dạ dày, hành tá tràng, viêm dạ dày giai đoạn đầu. Biểu hiện: Đau thượng vị, cảm giác nặng bụng. HCl tự do tăng trên 40mEq. Bệnh nhân nên ăn uống điều độ, bỏ thuốc lá. Dùng các loại thuốc giảm tiết, an thần. Dùng sinh tố và thải độc cơ thể.
Bệnh Achilie: là tình trạng dịch vị thiếu HCl cùng với pepsin thực thể và chức năng. Nguyên nhân do căng thẳng thần kinh, nhiễm độc kim loại, rượu hay sau các bệnh dạ dày – ruột, sau nhiễm khuẩn mạn (lao, Brucedlose). Biểu hiện bệnh là cảm giác nặng bụng, nóng rát, đau âm ỉ, có lúc nhói vùng thượng vị, buồn nôn, nôn mửa, ăn không ngon. Nhiều trường hợp: tiêu chảy, phân sống, gầy sút, thiếu máu. Điều trị bằng chế độ ăn dễ tiêu hoá, dùng dung dịch pepsin và HCl 1% uống, kết hợp với các loại sinh tố, thải độc; có thể dùng thuốc an thần trong trường hợp đau nhiều, mất ngủ nhưng phải theo chỉ định của bác sỹ.
➤ Bạn cũng sẽ quan tâm: